Traktat o tolerancji napisany z powodu śmierci Jana Calasa

Jan Calas został niewinnie stracony 9 marca 1762 r. „W parę miesięcy później Wolter przystąpił do akcji. Opublikował zredagowane przez siebie listy i oświadczenia wdowy po Calasie i jej synów. W listach nawoływał swych przyjaciół do czynnego zajęcia się losem Calasów. Największy jednak nacisk kładł na zainteresowanie i poruszenie historią tuluzjańskiego procesu najszerszej opinii publicznej – nie tylko Francji, ale całej Europy. Zależało mu jednocześnie na jak najpełniejszym wykorzystaniu afery Calasa dla prowadzonej przezeń od dawna kampanii przeciwko fanatyzmowi…

 Imponująca jest ta próba przedstawienia historycznej genezy nietolerancji religijnej, wszechstronnego, historycznego i socjologicznego zbadania tego zjawiska. Imponuje ogromny wachlarz argumentów przeciwko fanatyzmowi i za tolerancją. Argumenty te obliczone były nie tylko na ‘oświecony rozum’ filozofów, ale miały trafić przede wszystkim do świadomości ludzi zarażonych fanatyzmem religijnym, miały pobudzić ich do samodzielnego myślenia… ‘Traktat o tolerancji’ świadczy o tym, jak znakomitym propagatorem idei Oświecenia i wychowawcą społeczeństwa był Wolter…”

 Z ‘Posłowia’ Zdzisława Ryłki.

Przełożyli Zdzisław Ryłko i Adolf Sowiński